میدان نقش جهان که با نام میدان امام نیز شناخته می‌شود یکی از زیباترین جاهای دیدنی اصفهان است. در واقع، تجمع بسیاری از بناهای باستانی این شهر در میدان نقش جهان است. این میدان زیبا در طول عمرش در حکومت‌های مختلف، فراز و فرودهای زیادی داشته و در بازه‌هایی از زمان مورد بی‌مهری حاکمان قرار گرفته است؛ اما امروزه باشکوه فراوان علاقمندانی در سراسر جهان دارد.

ثبت این میدان در فهرست میراث جهانی یونسکو، میزان اهمیت این منطقه را بیان می‌کند. در سفر به اصفهان، می‌توانید زمان زیادی را در این میدان زیبا بگذرانید و از تماشای بنا‌های تاریخی و طبیعت زیبای آن، لذت ببرید. 

کجارو در این مقاله به بررسی دیدنی‌های تاریخی میدان نقش جهان می‌پردازد. با ما همراه شوید تا برایتان از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این میدان تاریخی بگوییم.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• درباره میدان نقش جهان
• تاریخچه میدان نقش جهان
• میدان نقش جهان کجاست؟
• جاهای دیدنی میدان نقش جهان
• در میدان نقش جهان چه کار کنیم؟

درباره میدان نقش جهان

میدان نقش جهان اصفهان مجموعه برجسته تاریخی در ایران و جهان است. این میدان زیبا، سالانه از گردشگران زیادی میزبانی می‌کند که با شوق بازدید از جاذبه‌های تاریخی و تماشای زیبایی‌های این میدان، به اصفهان سفر می‌کنند. میدان نقش جهان تا پیش از انقلاب با نام میدان شاه شناخته می‌شد و پس از آن نامش به میدان امام تغییر کرد. از دیگر نام های میدان نقش جهان در طول تاریخ می‌توان به میدان بزرگ، میدان اصلی، میدان نو، میدان قصر و میدان سلطنتی اشاره کرد.

پیش از زمان صفویه در محل میدان باغی زیبا به نام «نقش جهان» قرار داشت. این باغ نام خود را از شهری در آذربایجان گرفته بود که آن شهر امروزه نخجوان نام دارد. حمدالله مستوفی در سفرنامه خود این شهر قدیمی در این‌گونه وصف می‌کند: میدان امام در شمال اصفهان و در قلب مجموعه تاریخی شهر قرار گرفته که روزگاری دولت‌خانه شاهان صفوی بوده است. پرشکوه‌ترین دوران تاریخی این میدان به دوره شاه عباس صفوی باز می‌گردد. شاه عباس با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، بناهای تاریخی این میدان را بنا کرد و باعث رونق اقتصادی و گسترش بازار درآن شد. میدان تازه بنا شده را در این زمان «میدان نو» نامیدند.

شهری خوش است و آن را نخجوان نامند و اکثر عمارات آن از آجر است.

بعدها با گسترش میدان در زمان شاه عباس دوم و بزرگ‌تر شدن آن، نام میدان نو را به نقش جهان تغییر دادند. در ساخت این میدان از میدان عتیق که میدانی قدیمی در اصفهان بود، الگوبرداری شده است.

طول میدان نقش جهان بیش از ۵۰۰ متر است و عرض آن به ۱۶۰ متر می‌رسد. دور میدان را ۲۰۰ حجره در دو طبقه پوشانده‌اند و چهار بنای تاریخی ارزنده در قسمت‌های مختلف آن خودنمایی می‌کنند. در طول دوره‌های گذشته طاق‌هایی در اطراف میدان برای محافظت از بناها ایجاد کردند که با مرور زمان به حجره‌های امروزی بدل شده است.

میدان نقش جهان اصفهان علاقه‌مندان زیادی در همه جهان دارد و در هشتم بهمن ماه سال ۱۳۱۳، این مجموعه عظیم تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در اردیبهشت سال ۱۳۵۸ نیز، این میدان از نخستین آثار ایرانی بود که در فهرست یونسکو ثبت شد. 

تاریخچه میدان نقش جهان

_{منبع عکس: seemorgh.com}

پیش از به قدرت رسیدن دولت صفویه، در محل میدان نقش جهان باغی بزرگ وجود داشت و در بخش میانی میدان، که «در کوشک» نامیده می‌شد، بناهای نظامی از دوره تیموریان و آق قویونلوها وجود داشت. این قسمت بخش غربی میدان امروزی بود که اکنون عمارت عالی قاپو در آن قرار دارد. از زمان حکومت سلجوقیان، این میدان محل برگزاری جشن‌های ملی مانند نوروز و جایگاه اعدام محکومان بود. در زمان صفویان با تغییر پایتخت از قزوین به اصفهان، دوران جلال و شکوه این میدان آغاز و محوطه آن محل استقرار ساختمان‌های دولتی و کاخ شاه شد.

شاه عباس صفوی با هدف گسترش شهر به‌سمت قسمت جنوبی آن در حاشیه زاینده‌رود، با به کار گماشتن معماران ماهری مانند استاد محمدرضا و علی اکبر اصفهانی، بنای اولیه این میدان را پایه‌گذاری کرد. در طراحی و ساخت این میدان و بناهای تاریخی آن، از سبک معماری میدان ایرانی الهام گرفته شده است که از نمونه‌های برجسته آن می‌توان به میدان عتیق اصفهان، میدان امیر چخماق یزد، میدان شاه قزوین و میدان صاحب آباد قزوین اشاره کرد.

از آثار هنری به کار رفته در بناهای این میدان می‌توان به کتیبه علیرضا عباسی اشاره کرد که بر سردر مسجد امام قرار دارد. این کتیبه با خط ثلث در تمجید از شاه عباس اول نوشته شده است. کتیبه دیگر بر سردر مسجد جامع، منقش به خط محمد رضا امامی است که نام معماران برجسته این اثر در آن دیده می‌شوند.

نمایی قدیمی از میدان نقش جهان

پایه اولیه شکل امروزی میدان امام در سال ۱۰۱۱ قمری بنا شد و به‌تدریج تا سال ۱۰۲۵ ساخت میدان و بناهای آن به پایان رسید. کار تزیین مسجد و بناها از سال ۱۰۲۵  قمری آغاز شد و تا زمان حکومت دو تن از جانشینان شاه عباس ادامه پیدا کرد.

در زمان آخرین پادشاهان صفوی، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، میدان نقش جهان شکوه خود را از دست داد و آب‌های روان در جوی‌ها کدر و راکد و درختان خشک شدند. این روند تخریب در زمان حمله اشرف افغان به اصفهان شدت گرفت و تا زمان قاجار نیز ادامه داشت. بخش‌های زیادی از عمارت نقاره خانه، به‌دلیل اهمال شاهان قاجار از بین رفت. به‌دلیل تغییر پایتخت از اصفهان، دیگر توجه چندانی به این میدان برجسته در مرکز اصفهان نمی‌شد.

در زمان حکومت پهلوی اول، رضاخان شروع به بازسازی بناهای تاریخی و حجره‌های اطراف نقش جهان کرد و رونق اقتصادی به بازار نقش جهان برگشت. در زمان رضاخان، این میدان درفهرست  آثار تاریخی ایران به ثبت رسید. از این زمان تا به امروز همچنان از میراث گران‌بهای تاریخی در این میدان حراست می‌شود. در طول سال‌های اخیر، ساخت برج جهان‌نمای اصفهان در نزدیکی میدان نقش جهان، حاشیه‌های زیادی به‌دنبال داشت که در نهایت باعث تخریب دو طبقه این برج به منطور حفاظت از منظر فرهنگی این میدان شد.

 _{چوگان در میدان نقش جهان، منبع عکس: فدراسیون چوگان}

میدان نقش جهان امروزه نیز از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان است و از نگاه سفرنویسان خارجی، توصیف زیبایی‌های آن در وصف نمی‌گنجد. این میدان در گذشته محل برگزاری جشن‌های سلطنتی، بازی چوگان، رژه ارتش، جمعه بازار و نمایش‌های فراوانی بوده است و در این ایام سراسر آن را چراغانی می‌کردند. برای مردم عادی نیز، فضای داخل میدان نقش جهان بهترین محل گردش و خرید بود. دو دروازه سنگی چوگان نیز در این میدان به یادگار مانده‌اند که قدیمی‌ترین دروازه‌های چوگان در جهان هستند. برای ساخت نمونه‌های خارجی زمین‌های چوگان از روی میدان نصف جهان، الگوبرداری کرده‌اند.

در حال حاضر در طبقه فوقانی میدان امام، موزه بزرگ اسلامی در حال احداث است و با تکمیل آن، این منطقه به بزرگ‌ترین مرکز آشنایی با فرهنگ اسلامی تبدیل خواهد شد. میدان نقش جهان اصفهان هم‌چنان بزرگ‌ترین پایگاه سیاسی، مذهبی، اقتصادی، توریستی و تفریحی در اصفهان است. شرح کاملی از توصیفات جهان‌گردان خارجی را می‌توانید در کجارو بخوانید.

میدان نقش جهان کجاست؟

میدان نقش جهان اصفهان در شمال این شهر و در مرکز دیدنی‌های تاریخی اصفهان قرار دارد. در شرق میدان، خیابان حافظ و در غرب آن خیابان سپه‌، مسیرهای ورودی به این میدان را شامل می‌شوند. خیابان سپه عمود بر زاینده‌رود است و به‌دلیل وجود پارکینگ در ورودی‌های این خیابان به میدان، تردد بالایی دارد. از خیابان استانداری، کوچه پشت مطبخ و تمام کوچه‌های موازی آن، می‌توان پیاده به میدان رفت.

میدان عتیق (امام علی کنونی) در شمال شرقی نقش جهان قرار دارد و فاصله آن با میدان نقش جهان تنها دو و نیم کیلومتر است. میدان نقش جهان سه محور اصلی را شامل می‌شود؛ محور اول شمالی - جنوبی است و مسجد امام را به دروازه قیصریه وصل می‌کند. محور شرقی - غربی دوم حدفاصل مسجد امام و عمارت عالی قاپو را شامل می‌شود. محور سوم نیز شرقی - غربی و در راستای کاخ چهل ستون تا ساختمان‌ها و بناهایی در گذشته بوده است که امروزه کاملا ویران شده‌اند. امروزه در امتداد بناها و ساختمان‌های تاریخی از این میدان تا زاینده‌رود، تنها عمارت‌هایی محدود باقی مانده‌اند که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به عمارت چهل ستون و کاخ هشت بهشت، اشاره کرد.

در محیط خارجی نقش جهان صحن مساجد چهار ایوانی منقطع با چهار دروازه، تردد به کاخ شاهی و مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله را میسر می‌کرد که در گذشته عبور از این مسیر در انحصار شاه و مقامات بود. در سال‌های اخیر با باز شدن راه شاهی، پس از مرمت آن، امکان بازدید از این مسیر برای گردشگران فراهم شده است. در این مسیر با گذشتن از فضای تاریخی آن، ابتدا به کاخ عالی قاپو می‌رسید و پس از بازدید از کاخ به میدان وارد می‌شوید.

جاهای دیدنی میدان نقش جهان

هرکدام از بناهای تاریخی ساخته شده در این میدان نمادی از زندگی شهرنشینی و اجتماع و هم‌بستگی ملی بودند. مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه در ضلع جنوبی این میدان، مرکز اجتماعی شهر و برای اجتماعات گسترده مردم در مناسبت‌های مختلف ساخته شده بود. مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی مرکز مذهبی، عمارت عالی قاپو در غرب میدان مرکز حکومتی و سردر قیصریه دیگر بنای تاریخی واقع در ضلع شمالی میدان نقش جهان، مرکز مهم اقتصادی شهر بودند.

دور میدان را حجره‌های تاریخی پوشانده‌اند که امروزه مهم‌ترین مرکز فروش صنایع دستی اصفهان هستند. بازسازی حجره‌های قدیمی نقش جهان، در جهت حفظ هنر و گسترش صنایع دستی این شهر، در سال‌های اخیر صورت گرفته است. دو دروازه قدیمی چوگان نیز از یادگارهای تاریخی این میدان هستند. در این قسمت به معرفی این بناهای تاریخی برجسته می‌پردازیم.

مسجد جامع عباسی (مسجد امام)

مسجد امام اصفهان، مهم‌ترین مسجد تاریخی باقی مانده از دوره صفویان است. ساخت این بنا از سال ۱۰۲۰ آغاز شد و تزیینات آن در زمان شاه سلیمان انجام شد. معمار این اثر، هنرمند برجسته، علی اکبر اصفهانی و کتیبه سردر آن هنر خوشنویس معروف دوران صفوی، علیرضا عباسی است. آثار و کتیبه‌هایی از هنرمندان نامی و برجسته دیگر نیز در قسمت‌های مختلف مسجد دیده می‌شوند.

مسجد امام شاخصه معماری صفوی است و شکل مناره‌ها و گنبد با کاشی‌کاری‌های بسیار هنرمندانه طراحی شده‌اند. بازتاب صدا زیر گنبد، از ویژگی‌های مسجد جامع عباسی است. این مسجد در گذشته با نام‌هایی مانند مسجد شاه، مسجد کبیر عباسی و مسجد سلطانی نیز شناخته می‌شد.

عمارت عالی قاپو

عمارت عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان، زیر بنایی در حدود ۱۸۰۰ متر مربع و ۶ طبقه دارد. از خصوصیات برجسته این کاخ می‌توان به تزیینات زیبای طبقات، بازتاب صدا در ورودی کاخ، تالار پذیرایی بسیار زیبا و تالار اصلی موسیقی آن اشاره کرد. در این کاخ ۵۳ اتاق برای استراحت، برگزاری جلسات، دولت‌خانه و پذیرایی از سفرا و میهمانان تعبیه کرده‌اند. اساس معماری دولت‌خانه مبارکه نقش جهان، بر پایه‌های چوبی استوار است. این بنای زیبا هم‌چنان مرمت و بازسازی می‌شود.

مسجد شیخ لطف الله

از زیباتین مساجد تاریخی جهان، مسجد شیخ لطف الله اصفهان است. این مسجد به دستور شاه عباس اول و برای استفاده اختصاصی شاه ساخته شد. مسجد شیخ لطف الله در شرق میدان نقش جهان قرار دارد. در زمان حکومت قاجاریان به ساختمان اصلی و تزیینات مسجد خسارت‌های زیادی وارد شد؛ اما رضا شاه پهلوی آن را بازسازی کرد. ساخت گنبد ۳۲ متری این مسجد، ۱۷ سال طول کشید. کاشی‌کاری‌های گنبد مسجد شیخ لطف الله حاصل بازسازی آن در سال ۱۳۱۵ است. این مسجد برخلاف مساجد دیگر دوره صفویه، صحن و مناره ندارد. کتیبه مزین به قلم ثلث خوشنویس معروف، علیرضا عباسی بر سردر این بنا خودنمایی می‌کند.

سردر قیصریه

_{سردر قیصریه}

سردر قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان قرار دارد و دروازه ورودی به بازار سنتی و معروف اصفهان است. طبقه سوم این بازار در گذشته نقاره خانه بوده است که اوقات مختلف روز را با صدای موسیقی در آن اعلام می‌کردند. این بخش از بازار قیصریه در زمان قاجار تخریب شد. سردر قیصریه، چهار در فرعی و یک دروازه اصلی را شامل می‌شود. در سال ۱۳۴۰، حوض مقابل این دروازه به باغچه تبدیل شد، ولی امروزه دوباره احیا شده است. به‌دلیل شباهت این بنا به نمونه‌اش در شهر قیصریه، این نام را بر این بنا گذاشتند. از برجسته‌ترین آثار به جا مانده در این بنای تاریخی می‌توان به نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی، ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتقالی‌های هرمز، اشاره کرد. ناقوس و ساعت یادگار فتح جزیره هرمز در زمان حکومت صفویه هستند.

در گوشه و کنار این میدان، بناها و آثار تاریخی زیادی به مرور زمان از میان رفته‌اند. بسیاری از این بناها به‌دلیل اهمال حکومت‌های بی‌کفایت آسیب‌های زیادی دیدند و به‌خصوص در زمان قاجار نابود شدند. از مهم‌ترین آثار از بین رفته این میدان می‌توان به ۱۱۰ عراده توپ اسپانیایی غنیمت فتح هرمز، میله قپق به ارتفاع ۴۰ متر در مرکز میدان و بنای شامل ساعت اروپایی اشاره کرد. در مجاورت مسجد شیخ لطف الله نیز، مدرسه خواجه ملک قرار داشت که در زمان قاجار به‌کلی ویران شد. دو سرستون مرمرین تخت جمشید در گذشته به میدان نقش جهان آورده شده بود که امروزه یکی از آن‌ها در کاخ چهل ستون و دیگری در موزه ایران باستان نگهداری می‌شوند.

در میدان نقش جهان چه کار کنیم؟

در سفر به اصفهان یکی از بهترین مکان‌ها برای گذراندن یک روز خاطره‌انگیز، میدان نقش جهان است. این میدان تاریخی به‌اندازه یک شهر جاذبه‌های فراوانی دارد. برای گشت‌وگذار در این منطقه و لذت بردن از همه امکانات و دیدنی‌های آن،‌ می‌توان چند روز وقت گذاشت. در ساعات مختلف شبانه‌روز چشم‌انداز این میدان بسیار زیبا می‌شود. نورپردازی بناهای تاریخی نقش جهان، این مجموعه را به‌ یکی از جاهای دیدنی اصفهان در شب تبدیل می‌کند. در این قسمت ما بخشی از تفریحات، در بازدید از این میدان را به شما معرفی می‌کنیم.

از جاذبه‌های تاریخی دیدن کنید

میدان نقش جهان از مهم‌ترین جاهای دیدنی اصفهان است و بازدید از دیدنی‌های تاریخی نقش جهان برای علاقه‌مندان گردشگری تاریخی بسیار جالب‌توجه است. برای بازدید از این بناها می‌توانید یک یا چند روز را اختصاص دهید. آثار هنری به جا مانده بر سردر این بناها و اشیای تاریخی درون آن‌ها، بسیار با اهمیت هستند. در هرکدام از این بناها، راهنماهایی برای دادن اطلاعات مربوط به بنای مورد نظر وجود دارند و به سؤالات شما پاسخ می‌دهند. گذراندن زمان طولانی در این بناهای تاریخی، شما را به عمق تاریخ می‌برد و خاطره‌ای تکرار نشدنی برایتان می‌سازد.

بازار گردی کنید و سوغات بخرید

بازار قیصریه میدان نقش جهان از بهترین مراکز خرید اصفهان است. متداول‌ترین محصولات این بازار، شامل محصولات و صنایع دستی اصفهان، فرش، ظروف مسی و خشکبار می‌شوند. بازار بزرگ اصفهان نیز در نزدیکی بازار قیصریه قرار دارد و هر دوی این بازارها سرپوشیده هستند. قیمت اجناس این بازارها مناسب است. حجره‌های دور میدان نیز تنوع بالایی در محصولات و صنایع دستی اصفهان دارند؛ اما قیمت اجناس آن‌ها از بازارهای قیصریه و بزرگ، بالاتر است.

از پیاده‌روی و درشکه‌سواری لذت ببرید

گل‌کاری‌های زیبای این میدان و حوض‌های فیروزه‌ای با فواره‌های بلند، فضای فرح‌بخشی در آن ایجاد کرده‌اند. می‌توانید مدت طولانی را به تماشای این فضای رنگارنگ اختصاص دهید و به پیاده‌روی در آن بپردازید. نیمکت‌های زیادی در قسمت‌های مختلف میدان برای استراحت گردشگران تعبیه شده‌اند و برای رفع خستگی می‌توانید لحظاتی بنشینید و به زیبایی‌های اطرافتان نگاه کنید.

در قسمت‌های مختلف میدان امکان سوار شدن درشکه مهیا است. البته در فصل های شلوغ گردشگری، شاید مجبور شوید برای درشکه سواری کمی منتظر بمانید. چرخیدن در محوطه داخلی میدان با درشکه و تماشای دیدنی‌های اطراف، خالی از لطف نیست.

به کافه‌ها و غذاخوری‌های میدان بروید

_{کافه موزه قیصریه}

دورتادور میدان نقش جهان می‌توانید انواع خوراکی‌های خوشمزه را پیدا کنید. از انواع بستننی و دسر و شیرینی‌هایی مانند پشمک  گرفته، تا آش رشته و فرنی و باقلوا و دوغ و گوشفیل محبوب اصفهان، در مغازه‌های دور میدان عرضه می‌شوند. دیزی سرای چاه حاج میرزا، در محیطی بسیار سنتی و دلنشین، انواع غذاهای سنتی را ارائه می‌دهد. کافه گالری قیصریه با چشم‌انداز زیبا به میدان و کافه سنتی هوگر با تزیین سنتی و تاریخی، از بهترین گزینه‌های کافه گردی هستند. فضای داخلی کافه رستوران نمکدان و شربت سرای روزگار نیز بسیار جالب‌توجه است. در تزیین این کافه‌های سنتی از اشیای عتیقه و قدیمی استفاده شده است. پس از گشت‌وگذار در میدان نقش جهان، لذت نوشیدن یک نوشیدنی معطر و سنتی در این  کافه‌ها، فراموش شدنی نیست.

عکاسی را فراموش نکنید

ثبت تصاویر زیبا از این میدان دیدنی، خاطرات سفر شما را مانا خواهند کرد. بناهای تاریخی، طبیعت زیبا، کافه های سنتی، مناظر غروب آفتاب و نورپردازی زیبای شبانه این میدان، همه سوژه‌های عالی برای ثبت تصاویر خاطره‌انگیز هستند.

نویسنده: مینا بهزادی‌منش