باغ فین

باغ فین از معروف‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کاشان است که نه‌تنها به‌عنوان آثار ملی به ثبت رسیده است؛ بلکه جزو ۹ باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی به حساب می‌آید. این باغ به حدی زيبا است که از آن به‌عنوان نمونه كامل باغ‌سازی ايرانی ياد می‌کنند. باغ فین به‌لطف وجود فواره‌های متعدد، صدای دلنشین آب و درختان سربه‌فلک‌کشیده، مکانی رویایی برای گشت‌وگذار به شمار می‌رود؛ به‌خصوص که چای‌خانه آن نیز این فرصت را برای شما فراهم می‌کند تا نهایت لذت را از این لحظه‌های ناب ببرید.

علاوه بر این، بناهای تاریخی متعددی نظیر خلوت کریمخانی، حوض جوشان، شترگلوی قاجاری، تقسیم‌گاه آب و موزه ملی کاشان در این باغ وجود دارد که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست. با این همه، شاید بتوان یکی از دلایل اصلی شهرت باغ فین را قتل امیر کبیر، صدراعظم مشهور ایران دانست که از مهم‌ترین وقایع تاریخی در این باغ به شمار می‌رود. در ادامه این مقاله درباره باغ فین کاشان و مهندسی حیرت‌انگیز و سیستم آب‌رسانی جالب آن بیشتر خواهیم گفت.

معرفی باغ فین کاشان

باغ فین، از جاهای دیدنی کاشان است که در سال ۱۳۱۴ در فهرست آثار ملی و در سال ۱۳۹۰ در فهرست ميراث جهانی قرار گرفت. وسعت باغ فین به ۳۳,۷۹۹ متر مربع می‌رسد که به‌دلیل قرارگیری دیوار، بارو و برج‌های استوانه‌ای در دورتادور باغ، بسیار باشکوه و شاهانه است و از همین رو به آن عنوان «باغ شاه» نیز داده‌اند.

_{عکاس: Diego Delso}

وقتی به این باغ قدم می‌گذارید، علاوه بر اینکه مجذوب زیبایی سحرانگیزش می‌شوید، با چند قرن تاریخ مواجه خواهید شد؛ در نهایت هم می‌توانید به چای‌خانه باغ سر بزنید که در فضایی دل‌انگیز قرار دارد و لذت‌بردن از این محیط را برای شما دوچندان می‌کند.

یکی از موارد جالب درباره این باغ به باور برخی از مردم برمی‌گردد که معتقدند با انداختن سکه‌ای در درون حوض، آرزویشان برآورده می‌شود. اگرچه این کار تفریح و سرگرمی به شمار می‌رود، فلسفه انداختن سکه در آب را می‌توان در مذهب زرتشت پیدا کرد که آب مظهر پاکی است و پیروان آن بخشی از دارایی خود را به الهه آب هدیه می‌دادند تا برکت خانه‌هایشان شود.

_{عکاس: مجید سلیمانی نژاد}

باغ فین کاشان کجاست؟

برای بازدید از باغ فین باید رهسپار شهر تاریخی کاشان در استان اصفهان شوید و مسیر خود را به‌سمت خیابان امیر کبیر ادامه دهید تا به باغ سرسبز و وسیع فین برسید.

• شماره تلفن باغ فین کاشان: ۰۳۱۵۵۳۰۲۰۷۰
• آدرس باغ فین کاشان: استان اصفهان، بخش مرکزی شهر کاشان، خیابان امیرکبیر (نمایش روی نقشه)

تاریخچه باغ فین کاشان

منطقه فين به‌خاطر چشمه‌ای که در آن جريان دارد، از گذشته‌های دور، موردتوجه پادشاهان و حاکمان بوده است. قدمت باغ فین به‌طور دقیق مشخص نیست و از همین رو برخی زمان ساخت آن را به دوران اردشیر بابکان نسبت می‌دهند؛ اما آنچه مسلم است اولین اشاره به باغ فین در منابع تاریخی به زمان یعقوب لیث صفاری مربوط می‌شود که از وجود یک چشمه و باغ در بیابان‌های مرکزی ایران صحبت کرده است.

طبق منابع تاریخی، عده‌ای از کارشناسان دوران آل‌بویه را به‌عنوان زمان شکل‌گیری باغ فین در نظر گرفته‌اند و برخی آن را به عصر ایلخانی نسبت داده‌اند؛ به‌ویژه که یاقوت حموی، از تاریخ‌نویسان قرن هفتم هجری قمری، راجع به گردش مردم كاشان در باغ‌های فین گفته بود.

دوران صفویه

در اواخر دوران شاه طهماسب در سال ۹۵۱ شمسی،‌ باغ فین در اثر زلزله‌ای مهیب به‌شدت آسیب دید و آنچه که امروزه به باغ کهنه معروف است، در واقع بقایای همان زلزله است که در چند صد متری باغ فین به چشم می‌خورد.

در زمان شاه عباس یکم، اقداماتی در جهت آبادانی كاشان صورت گرفت و در همین دوران، باغ فین امروزی موسوم به «باغ فین نو» ساخته شد. برای این باغ نو، برج‌های گرد و مرتفعی ساختند و فاصله بین باغ قدیم و جدید را خیابان و میدان پهناوری احداث کردند که برای چوگان و انواع مسابقه و بازی‌ها کاربرد داشت.

شاه عباس همچنین به‌منظور جلوگیری از خطر وقوع سیل، دستور ساخت سدی از سنگ و ساروج را در یک كیلومتری جنوب باغ داد که هنوز هم وجود دارد. ضمن اینکه در كتاب آثار تاریخی شهرستان‌های كاشان و نطنز از حسن نراقی به ساخت کاخ و برج‌های مرتفع در اطراف باغ فین اشاره شده است.

کار ساخت و توسعه باغ نو پس از شاه عباس و در عصر شاه صفی و شاه‌ عباس دوم نیز ادامه یافت؛ به‌طوری که در زمان شاه صفی، طبقه فوقانی بنای شترگلوی صفوی با چوب و آهن ساخته شد تا بتواند مناظر اطراف را از بلندترین نقطه به تماشا بنشیند.

علاوه بر سردر ورودی، بناهایی همچون یکی از حمام‌های باغ و کوشک صفوی نیز در این دوره احداث شدند. شاه سلیمان صفوی هم از این قافله عقب نماند و دستور ساخت صفه‌ای در اطراف چشمه فین را داد که شاید به همین دلیل به «چشمه سلیمانیه» معروف شد. سنگ‌فرش‌های باغ فین که طرح شمسه دارند، متعلق به زمان صفویه هستند.

دوران زندیه

باغ فین کاشان از اواخر دوره صفویه تا دوره زندیه از دوران اوج خود فاصله گرفت؛ تا اینکه کریمخان زند به حاکم کاشان دستور احیا و مرمت باغ و بناهای موجود در آن را صادر کرد. هم‌زمان با این مرمت‌ها، بنای جدیدی موسوم به «خلوت کریمخانی» نیز به باغ اضافه شد.

دوران قاجار

_{عکاس: Frankie Lau}

اکثر بناهای امروزی باغ حاصل دوران فتحعلی‌ شاه قاجار هستند که علاقه‌ زیادی به باغ و چشمه فین داشت. طبق دستور او، حكمران كاشان موظف شد با انجام یک سری مرمت و بازسازی، ظاهری شاهانه به باغ فین بدهد. از همین رو علاوه بر حمام کوچکی در مجاورت حمام صفوی، عمارت شترگلویی در کنار خلوت کریمخانی بنا شد. شترگلوی فتحعلی شاهی را می‌توانید در سمت جنوب شرقی باغ فین پیدا کنید.

از دیگر تغییرات این دوره می‌توان به‌اضافه‌شدن نقاشی‌هایی با تصاویری از شکار و دربار رسمی فتحعلی شاه به بنای شترگلوی صفوی، ساخت حمام سلطنتی و خلوت نظام الدوله اشاره کرد.

محمد شاه در سال ۱۲۵۶ هجری قمری دستور داد تا باغ مرمت شود. مضاف بر اینکه عمارت شاه‌نشین و حوض جوشان در زمان سلطنت او ساخته شدند.

ساخت عمارت بادگير (كتابخانه فعلی)، مرمت حمام بزرگ و کوچک باغ و افزودن کاشی‌های هفت رنگ و فیروزه‌ای به آن از دیگر دستاوردهای دوران قاجار به حساب می‌آید.

دوران پهلوی

_{منبع عکس: خبرگزای مهر (عکاس: ناشناس)}

در دوره پهلوی در سال ۱۳۱۴ باغ فین به ثبت ملی رسید و همین موضوع باعث توجه بیش از پیش به این اثر حیرت‌انگیز شد. در همین زمان مرمت استخر مرکزی باغ در دستور کار قرار گرفت. در سال ۱۳۳۶ هم سنگ بنای موزه ملی کاشان روی بقایای خلوت نظام‌الدوله نهاده شد. علاوه بر بنایی که در نزدیکی حمام‌ها و کتابخانه احداث شد، بخش‌های زیادی از باغ فین نظیر کوشک‌ها در سال ۱۳۵۷ مرمت شدند.

پس از انقلاب اسلامی

باغ فین پس از انقلاب اسلامی ایران چندان مورد توجه قرار نگرفت؛ با این حال، در سال ۱۳۸۷ یک سری اقدامات نظیر ساماندهی کف باغ و جوی‌های داخل باغ و آب خروجی حوض‌ها، مرمت عمارت سردر، بام‌سازی کوشک صفوی و نصب دوربین‌های مداربسته انجام شد.

پس از آنکه پرونده ثبت جهانی باغ فین در سال ۱۳۸۹ تشکیل شد، به‌دنبال درخواست یونسکو تغییراتی در پیاده‌روها و سنگ‌فرش‌های باغ صورت گرفت.

وقایع تاریخی باغ فین

_{عکاس: Willy Kaemena}

باغ فین کاشان در طول تاریخ شاهد رویدادها و اتفاق‌های مهمی بوده است که در ادامه به اختصار به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

جشن شاه اسماعیل صفوی

شاه اسماعیل صفوی در آغاز حکومت خود به کاشان می‌رود و در باغ فین جشنی برای عموم مردم برگزار می‌کند. مردم نیز به افتخار حضور او شهر را آذین می‌بندند. شاه اسماعیل در طی دو بار حضور خود در باغ فین، با برپایی جشن و پایکوبی در این محل باعث شادی مردم شد.

قتل خضر نهاوندی، حاکم کاشان

خضر نهاوندی، برای سال‌ها حاکم كاشان بود و قدرت زیادی داشت تا حدی که این اقتدار موجب نگرانی شاه عباس شد. حوالی سال ۹۸۶ هجری شمسی، او در باغ فین مورد حمله فردی چاقو به دست قرار می‌گیرد و کشته می‌شود. بعدها گفته شد که این اتفاق، یک قتل سیاسی بود که به دستور شاه انجام شده بود.

مرگ شاه صفی

شاه صفی بارها به باغ فین در کاشان رفته بود؛ هرچند در آخرین سفرش که در عمارت دولتخانه اقامت داشت، بنا به روایتی، در اثر مصرف بیش از اندازه مشروب، جان خود را از دست داد. پس از این واقعه، فرزند ۱۰ ساله او در همین باغ تاج‌گذاری کرد.

قتل امیر کبیر

_{عکاس: Carlos Viamonte}

محمد تقی فراهانی معروف به امیر کبیر که صدراعظم ناصرالدین شاه بود، تاثیر بسزایی در آبادانی ایران داشت و با اقداماتی همچون تاسیس دارالفنون، ساماندهی ارتش، تقسیم آب کرج، تعیین حقوق برای درباریان و... خدمات بسیاری برای این کشور انجام داد. با اینکه او از چهره‌های محبوب نزد شاه بود؛ وجود دشمنانی نظیر مادر شاه و حاج علی خان مراغه‌ای باعث شد در نهایت امیر کبیر از مقام صدارت عزل و به کاشان تبعید شود. پس از ۴۰ روز از این ماجرا، ناصرالدین شاه پشیمان می‌شود و خلعتی برای او می‌فرستد؛ هرچند دشمنان امیرکبیر با علم به این موضوع از مستی شاه سوء‌استفاده می‌کنند و برای قتل این صدراعظم خوشنام از شاه امضا می‌گیرند.

قاتلان راهی کاشان می‌شوند و زمانی به باغ فین می‌رسند که امیر کبیر مشغول حمام بود. آن‌ها از راه کوچه وارد حمام می‌شوند و حکم شاه را برای امیر بازگو می‌کنند و وی درخواست می‌کند برای آخرین بار همسر و فرزندانش را ببیند، چند خط وصیت‌نامه بنویسند و دو رکعت نماز بخواند. درخواست‌هایی که پذیرفته نمی‌شود و فقط به او اجازه می‌دهند که روش کشته‌شدن خود را انتخاب کند و او نیز از دلاک حمام می‌خواهد که رگ دستش را بزند.

قاتلان برای سرعت بیشتر در کار خود، منتظر مرگ امیر نمی‌شوند و او را با یک پارچه خفه می‌کنند. این اتفاق شوم در ۲۰ دی ۱۲۳۰ رخ داد که منجر به هفت روز عزای عمومی در شهر کاشان شد. جسد وی در امامزاده حبیب بن موسی کاشان دفن شد و دو سال بعد همسر امیر آن را به کربلا منتقل کرد تا در حرم امام حسین (ع) به خاک سپرده شود.

پناهگاه نایب حسین کاشی

نایب حسین كاشی و یارانش از یاغیان دوران محمدعلی شاه بودند که به باغ فین رفتند و برای حدود ۱۴ سال در این محل حضور داشتند که به تخریب بخش‌هایی از باغ منتهی شد. سرانجام دولت مركزی آن‌ها را دستگیر کرد و در سال ۱۲۹۸ شمسی، حكم اعدام‌شان صادر شد.

سازنده باغ فین کاشان

_{عکاس: سهراب پورخلیلی}

در زمان شاه عباس یکم بود که توسعه و آبادانی شهر کاشان در دستور کار قرار گرفت و بنیان بنای باغ فین امروزی نهاده شد. میراث فرهنگی، از غیاث‌الدین جمشید کاشانی به‌عنوان طراح باغ فین یاد می‌کند؛ ریاضی‌دان معروف عصر صفوی که ۲۰۰ سال قبل از پاسکال، به قانون اختلاف سطح پی برده بود و از شیب طبیعی زمین در باغ فین نهایت استفاده را برد. با این حال، برخی کارشناسان شیخ بهایی را طراح باغ می‌دانند.

معماری باغ فین کاشان

در معماری باغ فین کاشان علاوه بر عناصر پویای آب و درخت، عناصر ثابت معماری، یعنی بناها، به چشم می‌خورند که در کنار هم فضایی رویایی را به وجود آورده‌اند. با اینکه حفظ تقارن اهمیت ویژه‌ای در طراحی اولیه باغ داشته‌، به مرور زمان این موضوع به حاشیه رفته که در محورهای باغ و سازه‌های الحاقی پس از دوره صفویه مشهود است.

_{عکاس: ناشناس}

آب: آب از عناصر اصلی در باغ فین است که به‌شکل‌های مختلفی به کار برده شده است؛ به‌عبارتی، از آب راکد که در استخر جلوی کوشک به چشم می‌خورد، تا آب‌های روان جوی‌ها، آب جوششی در حوض جوشان و شترگلوی فتحعلی شاه و حوض‌خانه صفوی و همچنین نوع فورانی آن در باغ فین دیده می‌شود.

این میزان زیاد آب در کنار درختان سربه فلک‌کشیده، آن هم در این منطقه‌ کویری و کم‌آب، هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند؛ به‌خصوص رنگ فیروزه‌ای که در تضاد با رنگ خاکی بیابان‌های اطراف باغ است.

ابتدا این آب به استخری در پشت باغ می‌ریزید که به‌دلیل اختلاف ارتفاع با سطح جوی‌ها و شیب طبیعی زمین، به‌شکل فواره به بالا پرتاب می‌شود. لوله‌هایی سفالی (تنبوشه) در دورتادور حوض‌ها و زیر جوی‌ها در عمق یک متری زمین تعبیه شده است که آب وارد آن‌ها می‌شود و از آنجا که انتهای لوله بسته است، آب از فواره‌ها بیرون می‌زند. با توجه به شیب زمین، قطر لوله‌ها متفاوت در نظر گرفته شده است؛ به‌نحوی که ابتدای لوله نسبت به انتهای آن قطر بیشتری دارد و در نتیجه به‌واسطه تقسیم‌شدن فشار، آبی که از فواره‌ها خارج می‌شود، به یک اندازه است.

آب پس از گردش در باغ به خارج از این مجموعه می‌رود و در طول مسیرش، سنگ آسیاب معروفی را به گردش درمی‌آورد و در ادامه با آب چشمه مردانه ادغام می‌شود و به‌طرف سایر باغ‌ها جریان می‌یابد.

_{عکاس: بهنام بهادری}

گذرگاه‌های باغ: محور طولی باغ درست در وسط باغ و در راستای شمال شرقی-جنوب غربی قرار دارد؛ جایی که به ورودی اصلی باغ در جبهه شمالی منتهی می‌شود. گذر شرقی-غربی، یکی از گذرهای اصلی باغ است که در دو سوی آن موزه ملی کاشان و کتابخانه امیر کبیر جای گرفته‌اند؛ گذر شمالی-جنوبی نیز از عمارت سردر شروع می‌شود.

گذرگاه فرعی باغ نیز از جنوب به شمال کشیده شده است که از عمارت شترگلو در ضلع جنوبی آغاز و به یکی از ورودی‌های فرعی باغ در ضلع شمالی ختم می‌شود.

_{عکاس: شایان رجبی}

درخت: درختان نیز از عناصر اصلی باغ فین هستند که زیبایی آن را دوچندان کرده‌اند. علاوه بر ۵۷۹ اصله درخت سرو، ۱۱ درخت چنار در باغ خودنمایی می‌کنند که چندین قرن قدمت دارند. قدیمی‌ترین درختان باغ که به سرو لیلی و مجنون شهرت دارند، با عمری حدود ۵۰۰ سال در کنار کوشک قاجار قرار گرفته‌اند. همین موضوع نشان می‌دهد که درخت همیشه سبز سرو چه نقش مهمی در طراحی باغ داشته است. بی‌شک کاشت چند درخت چنار در کنار درختان سرو، برای افزایش زیبایی بصری باغ بوده است. درختان دیگری همچون توت، به، انجیر و... نیز در این باغ به چشم می‌خورند.

با وجود اهمیت این درختان، در سال‌های گذشته عوامل متعددی همچون دخالت غیرکارشناسی، عبور سیم و کابل برق، آبیاری غیراصولی، لوله‌گذاری‌ تاسیسات، سرمازدگی شدید، مشکلات مدیریتی و... موجب خشکی و بیماری درختان شده‌اند.

حوض جوشان باغ فین

_{عکاس: محمد ثروت}

حوض جوشان یکی از بخش‌های شگفت‌انگیز باغ فین است که برای هر گردشگری جذابیت دارد. کف این حوض تماما کاشی‌کاری و دارای نقوشی مشابه قالی‌های کاشان است. این کاشی‌ها در اوایل دوره رضا شاه توسط غارتگرانی به سرکردگی نایب حسین کاشی، به باغی خصوصی برده شدند؛ هرچند به‌دلیل نداشتن مهارت در تعبیه سیستم پیچیده کاشی‌ها، آن‌ها هیچ کارایی نداشتند و به‌غیر از تعدادی که از بین رفتند، بخشی از این کاشی‌ها به موزه لوور پاریس فروخته شدند.

حوض جوشان ۱۶۰ حفره دارد که هر یک نماد گل‌های قالی بوده‌اند. عملکرد جالب این حفره‌ها به این شکل بوده است که وقتی آب از اولین حفره به‌صورت فواره بیرون می‌زد، دومین حفره به‌عنوان مکش آب عمل می‌کرد. در نتیجه نیمی از حفره‌‌ها برای فواره و نیمی دیگر برای مکش آب بودند و از آنجا که ورود و خروج آب به‌طور یکسان انجام می‌شد، آبی از حوض سرریز نمی‌شد. همین ویژگی‌ها آن را به شاهکار هنر آب‌رسانی تبدیل کرده است و این طور به نظر می‌رسد که از طرح‌های غیاث‌الدین جمشید کاشانی است و ابعاد آن از نسبت طلایی پیروی می‌کند.

حوض دوازده فواره

_{منبع عکس: 3Dbeen مجری تور مجازی}

حوض دوازده فواره در زمان محمد شاه قاجار ساخته شد و حوضی شبیه به جوی آب پر از فواره است که يكی ديگر از شگفتی‌های باغ فین به شمار می‌رود. اين بخش بعد از حوض جوشان قرار دارد که وقتی آب به داخل حوض فرو می‌‌رود، به‌وسیله تنبوشه‌های سفالی به حوض دوازده فواره سرازير می‌شود و به همین ترتیب فواره‌های این حوض به کار می‌افتند. شاید جالب باشد بدانید فلسفه استفاده از حوض‌خانه و آب‌نما در باغ‌های ايرانی، ايجاد حس آرامش در اثر دیدن آب و شنیدن صدای آن و همین طور خنک‌كردن هوای محیط بوده است.

عکس های باغ فین کاشان

_{منبع عکس: سایت TAPPersia.com (عکاس: ناشناس)، عکاس: دیوید گومز، رضا تحویلی، سهراب پور خلیلی، Msadegh Sansari، سید رسول جباری، Willy Kaemena، مجید سلیمانی نژاد، افشین شکاری، پیام نادری}

علت نام‌گذاری باغ فین

باغ فین به‌خاطر اینکه در منطقه فین قرار دارد، به این نام خوانده می‌شود؛ اما فین به چه معنا است؟ برخی گفته‌اند که کلمه فین معرب پین به‌معنای پایان در فارسی باستان بوده است که می‌تواند صحیح باشد؛ زیرا این منطقه پایان شهر محسوب می‌شد. علاوه بر این، گفته می‌شود که فین از کلمه فینه اقتباس شده است؛ چراکه مردم این منطقه کلاهی به نام فینه بر سر می‌گذاشتند.

بناهای موجود در باغ فین

کوشک صفوی | عمارت سردر | اتاق شاه‌نشین | کوشک قاجار | چشمه زنانه | حمام های باغ فین | حیاط خلوت کریمخانی | برج و باروی باغ | چشمه سلیمانیه | موزه ملی کاشان | اصطبل | کتابخانه

كوشک صفوی

_{عکاس: امیر پاشایی}

کوشک صفوی (صوفه عباسی) در زمان شاه عباس اول در دو طبقه ساخته شد تا محلی برای مراسم جشن و بارعام و همین طور تفریح و تفرج باشد. عمارت كلاه فرنگی در دوره‌ شاه صفی به آن اضافه شد كه اثری از آن باقی نمانده است. كوشک در واقع قصر کوچکی است كه در محل تلاقی محورهای اصلی باغ و در مركز باغ ايرانی ساخته می‌شد.

كوشک صفوی به‌شکل چهارضلعی است که حوض فوق‌العاده زیبایی در مركز آن وجود دارد. نقاشی‌های کم‌رنگی از رضا مصور کاشی در ورودی عمارت به چشم می‌خورد که برای هر بیننده‌ای جذاب است. این نقاشی‌ها در اثر حمله افغان‌ها و زلزله دچار آسیب شدند و در زمان قاجار هم روی آن‌ها گچ‌اندود شد؛ هرچند در حال حاضر بخشی از آن‌ها را از زیر گچ بیرون آورده‌اند.

شاخصه دیگر این بنا را می‌توان جریان آب در دو طرف عمارت دانست که بخش اصلی آن شامل استخر بزرگی در پایین‌دست کوشک و حوض دوازده فواره در بالادست آن می‌شود. 

در بازدید از این کوشک با حوض سکه مواجه خواهید شد که با نام «شتر گلو» نیز شناخته می‌شود. در واقع، حفره‌ای وسط حوض وجود دارد که در عمق دومتری زمین دارای لوله‌ای سفالی شبیه به گردن شتر یا «S» انگلیسی است؛ همین حالت لوله باعث خروج با فشار آب از دهانه وسط حوض می‌شود و بازدیدکنندگان تصور می‌کنند که چشمه‌ای در وسط حوض وجود دارد. گردشگران سکه‌هایی را درون حوض می‌اندازند و معتقدند اگر سکه داخل حفره بیفتد، آرزویشان برآورده خواهد شد.

عمارت سردر

_{عکاس: عرفان}

عمارت سردر، ساختمانی دو طبقه است که در همان بدو ورود به باغ فین قرار دارد. این سازه در دوره صفوی ساخته شد و دارای تالاری است که نقش اتصال بیرون و درون باغ به یکدیگر را بر عهده دارد. در طبقه‌ پایین بنا یک هشتی به چشم می‌خورد که مراجعه‌کنندگان در این محل منتظر می‌ماندند. پس از این هشتی، دالان ورودی و اتاق‌های جانبی قرار گرفته‌اند. عمارت سردر علاوه بر تالاری وسيع، ايوان‌هايی دارد که آن را به چهار طرف باغ مشرف می‌کنند.

اتاق شاه‌نشین

محمد شاه قاجار دستور داد بنایی در باغ فین ساخته شود که به اتاق شاه‌نشین معروف شد. اين اتاق به‌عنوان اتاق پنج‌ دری و اتاق ارسی نیز شناخته می‌شد که علت آن به‌ وجود پنج در (پنجره) مشرف به حياط و همین طور بازشوهای كشويی عمودی مربوط می‌شود. اتاق‌هایی موسوم به اتاق‌های گوشواره برای خدمه در طرفین این بنا وجود دارد و خدمه برای انجام تشریفات، به‌جای در اصلی از در‌های جانبی استفاده می‌کردند.

اتاق تشریفات دارای پنج دری با پنجره‌های اُرسی است و گل میخ‌هایی روی آن وجود دارد که علاوه بر جنبه زیبایی، برای محافظت از چوب در برابر موریانه بوده‌اند. شیشه‌های رنگی این اتاق نیز بسیار دیدنی هستند. یکی از دلایل به‌کارگیری این نوع شیشه، دفع حشرات بوده است. برای اینکه نم حوض وسط اتاق به این بنا آسیب وارد نکند، کانال‌هایی در ازاره‌ها تعبیه شده بود که باعث جریان هوا در پشت دیوار اصلی می‌شد.

کوشک قاجار

_{منبع عکس: سایت TAPPersia.com (عکاس: Feng Wei)}

کوشک قاجار با دستور فتحعلی شاه در سال ۱۱۸۹ شمسی ساخته شد و به همین جهت با نام‌های صوفه فتحعلی شاهی و شترگلوی فتحعلی شاهی نیز شناخته می‌شود. از بخش‌های مختلف این بنا می‌توان به چهار طاقی با حوض جوشان، حوضخانه و صفه‌ چهار ایوانی سرپوشیده و شاه‌نشین اشاره کرد. دو حیاط خلوت در ضلع جنوبی و شمالی کوشک وجود دارد که مجهز به چندین اتاق و لوازم سکونت زندگی هستند.

در سقف ساختمان کوشک می‌توان شاهد نقاشی‌هایی از صنیع الملک غفاری بود که بخش‌های زیادی از آن به‌خاطر بی‌توجهی و در اثر عوامل انسانی، رطوبت و نم از بین رفته‌اند. جالب است بدانید که سال‌ها بعد عکسی از این نقاشی‌های زیبا در آلبوم یک گردشگر فرانسوی پیدا شد و به این ترتیب توسط استاد مطیفی‌فر بازسازی شدند و از روی تفاوت رنگی آن‌ها می‌توان این موضوع را متوجه شد؛ در واقع بخش‌های کم‌رنگ مربوط به نقاشی اصلی هستند و بقیه کار بازسازی شده‌ است. نقاشی‌های بالای حوض به بزم‌های شاهانه، شکارگاه، قصه‌های قرآنی و وقایع خود باغ مربوط می‌شوند؛ ضمن اینکه تصویر ۱۸ پسر فتحعلی شاه نیز دورتادور ایوان کوشک نقاشی شده است.

 

.

کوشک قاجاری - شتر گلوی فتحعلی شاهی

چشمه زنانه (تقسیم‌گاه آب)

_{عکاس: Jean-Claude Tron}

چای‌خانه که قبلا چشمه زنانه نامیده می‌شد، در کنار کوشک قاجار قرار دارد و آب ورودی به باغ در این نقطه به سه بخش تقسیم می‌شود و در زیر حوض جوشان، حوض کوشک قاجار و حوض کوشک صفوی (شتر گلوی صفوی) جریان می‌یابد و آب فواره‌ها و جوی‌ها را تامین می‌کند.

تکنیک این جریان آب‌رسانی با استفاده از تنبوشه‌‌های سفالی انجام می‌شود که آب چشمه سلیمانیه را به شتر گلوی صفوی هدایت می‌کند؛ در ادامه به‌دلیل انحنایی که در انتهای لوله یا همان شتر گلو وجود دارد، از سرعت و شدت آب کاسته شده و آب به‌صورت یکنواخت از لوله خارج می‌شود.

حمام های باغ فین

دو حمام در باغ فین وجود دارد که صرفا به‌دلیل قرارگیری در باغ فین، به‌عنوان حمام فین شناخته می‌شوند. در واقع این حمام‌ها از مهم‌ترین و معروف‌ترین سازه‌های باغ به حساب می‌آیند و علت این امر هم به واقعه قتل امیر کبیر برمی‌گردد.

حمام سلطنتی

حمام سلطنتی در سال ۱۱۸۹ هجری شمسی به دستور فتحعلی شاه ساخته شد تا شاهان قاجار هنگام تفرج در باغ از این حمام استفاده کنند. ضمن اینکه حمام کوچکی برای خدمه در نظر گرفته شد که در برخی از روزهای هفته امکان استفاده از آن برای مردم عادی وجود داشت. حمام سلطنتی از بخش‌های مختلفی همچون رختکن، سربینه، دالانی فرعی برای رساندن وسایل به داخل حمام و صحن اصلی حمام تشکیل شده است. صحن اصلی حمام نیز اجزای خاص خود را دارد و شامل شاه‌نشین، اتاق‌های حجامت، خزینه، حوض آب گرم، حوض آب سرد و حوض آب نیمه‌گرم می‌شود.

آب حمام از طریق «تون» و فضای حمام به‌وسیله کانال‌های گربه‌رو در زیر کف حمام گرم می‌شد. این کانال‌ها برای انتقال گرما و دوده‌های تون به دودکش‌ها بودند که هم دوده‌ها را بیرون می‌بردند و هم کف حمام را گرم می‌کردند. دیوارهای حمام با ساروج ساخته شده که محافظ خوبی در برابر رطوبت است و به این ترتیب مانع از آسیب‌دیدن پایه‌ها و دیوار بنا می‌شد. حفره‌هایی در سقف حمام وجود دارد که روشنایی حمام را تامین می‌کردند.

حمام صفوی

_{عکاس: ناشناس}

حمام صفوی (حمام کوچک) همان جایی است که صدراعظم ایران‌زمین در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری شمسی به قتل رسید و به همین دلیل با نام حمام امیر کبیر شناخته می‌شود. این حمام حدودا سال ۸۸۲ هجری شمسی ساخته شد و اکثر بخش‌های آن مشابه حمام سلطنتی است. از بخش‌های جذاب حمام می‌توان به هفت کاشی در خزانه آن اشاره کرد که قدمت‌شان به حدود ۵۰۰ سال می‌رسد.

حیاط خلوت کریم‌خانی

حیاط خلوت کریم‌خانی که به دستور کریم‌خان زند در جبهه‌ جنوب‌غربی باغ ساخته شد، از اتاق‌های پنج دری، اتاق‌های ساده و یک حیاط کوچک تشکیل شده است. در واقع در دو طرف این حياط كوچک، اتاق‌های تودرتو قرار دارند.

برج و باروی باغ

_{عکاس: پیام نادری}

برج و باروی مستحكم از خصوصيات اصلی باغ فين است كه آن را به یک باغ قلعه تبدیل کرده‌اند و علاوه بر ایجاد ایمنی برای باغ، شكوهی شاهانه به آن داده‌اند که همین موضوع وجه تمایز آن با باغ‌های معمولی است. در زمان صفوی حصار اصلی باغ با چهار برج ساخته و در دوره‌های بعد دستخوش تغييرات و تخریب‌هایی شد. با این حال، در دوران قاجار سه برج به حصار محيطی باغ الحاق شد.

چشمه سلیمانیه

چشمه فین یا سلیمانیه منبع تامین آب جاری در بخش‌های مختلف باغ فین نظیر جوی‌ها، استخرها و حوض‌ها است که از صخره‌ای به نام کوه دندانه در غرب کاشان از زمین می‌جوشد. قدمت این چشمه به هفت هزار سال می‌رسد و ویژگی‌های آن باعث شده است که آن را معجزه‌ای از جانب حضرت سلیمان بدانند؛ هرچند سندی برای اثبات این موضوع وجود ندارد.

آب این چشمه حیرت‌انگیز همیشه ثابت و در هر شرایطی حدود ۳۶۰ لیتر در ثانیه است؛ در اصل میزان آب آن به بارندگی سالانه وابسته نیست. جالب‌تر اینکه دمای آب نیز در طول کل سال ۲۵ درجه سانتی‌گراد است؛ با این وجود آب آن در فصول سرد، گرم به نظر می‌رسد و در فصول گرم، خنک است. چشمه سلیمانیه آب فوق‌العاده صافی دارد؛ هرچند برای آشامیدن مناسب نیست.

موزه ملی کاشان

_{عکاس: سعید جعفر}

موزه ملی کاشان در ضلع شمال غربی باغ فین قرار دارد که در سال ۱۳۴۶ شمسی روی خرابه‌های بنای خلوت نظام‌الدوله ساخته شد. در واقع نظام‌الدوله (داماد فتحعلی شاه) از باغ فين به‌عنوان محل سكونت و ديوانخانه خود استفاده می‌کرد و از اين رو اندرونی و حرم‌سرای خويش را در خارج از محدوده‌ اصلی باغ احداث کرد كه به خلوت نظام‌الدوله مشهور شد.

موزه ملی کاشان با مساحتی بالغ بر ۳۰۰ متر مربع، یک طبقه دارد که شامل تعدادی تالار بزرگ و کوچک و یک زیرزمین می‌شود. این موزه از سه بخش مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و صنایع دستی تشکیل شده که علاوه بر ظروف سفالی پیش از اسلام و پس از آن، اشیای سرامیکی و پوشاک و کتابت و... در آن به نمایش در آمده است. اشیای به‌دست‌آمده از حفاری‌های تپه سیلک و اشيای تاريخی شهرهای شوش، لرستان، اسماعيل آباد و... نیز جذابیتی دوچندان به بخش باستان‌شناسی آن بخشیده‌اند.

اصطبل

در مجاورت موزه، آثاری از یک اصطبل وجود دارد که با اینکه در متون تاریخی هیچ اشاره‌ای به آن نشده است و اين موضوع نیازمند كاوش‌های باستان‌شناسی است؛ مستندات معدودی در این رابطه وجود دارد، نظیر طرح ماكسيم سيرو که در كتاب کاروان‌سراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان راه‌ها آمده است. این طور به نظر می‌رسد که قدمت این اصطبل با خلوت نظام الدوله یکسان باشد.

كتابخانه

در متون تاریخی از ساختمان كتابخانه (عمارت بادگير) واقع در ضلع شرقی باغ، حرفی به ميان نیامده؛ اما مسلما این ساختمان در دوران قاجار به محور عرضی باغ اضافه شده است. اين بنا از سال ۱۳۳۴ شمسی به‌عنوان كتابخانه عمومی اميركبير استفاده می‌شود.

بهترین زمان بازدید از باغ فین کاشان

_{عکاس: Willy Kaemena}

باغ فین نیز مشابه هر باغ‌ دیگری، در بهار و تابستان بسیار دیدنی و زیبا است؛ هرچند دیدن این باغ در فصل پاییز و زمستان نیز خالی از لطف نخواهد بود.

جاهای دیدنی اطراف باغ فین

بازدید از باغ فین کاشان مطمئنا وقت زیادی از شما می‌گیرد؛ هرچند می‌توانید از جاذبه‌های نزدیک باغ نیز دیدن کنید که در ادامه توضیح مختصری درباره آن‌ها خواهیم داد.

تپه سیلک: محوطه باستانی «تپه‌ سیلک» در خیابان امیر کبیر قرار دارد و از آنجا که اولین تمدن شهرنشین در بخش مرکزی ایران به حساب می‌آید، ارزش دیدن دارد. این میراث ارزشمند تاریخی از گل رس و سفال ساخته شده و محل عبادت یا زیگورات اقوام باستانی بوده است.

خانه طباطبائی ‌ها: این خانه در محله‌ تاریخی سلطان امیراحمد واقع شده است و به‌لطف وجود عناصر معماری ایرانی، از خانه‌ های تاریخی کاشان به حساب می‌آید. تزیینات باشکوه همچون گچ‌بری‌های زیبا و شیشه‌های رنگی و ارسی به‌خوبی اصالت معماری ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارند.

مسجد و مدرسه آقابزرگ: این مجموعه به‌خاطر وجود تزیینات و عناصر معماری فوق‌العاده، یکی از باشکوه‌ترین مساجد ایران از دوره قاجار است. مسجد و مدرسه آقابزرگ از فضاهای مختلف بسته، نیمه‌باز و باز تشکیل شده است که به شکلی هنرمندانه در جهت ایجاد فضاهای متنوع و چشم‌اندازی عالی به کار گرفته شده‌اند.

حمام سلطان امیراحمد: این حمام از نظر معماری و تزیینات، نمونه‌ منحصربه‌فردی از حمام‌های ایران محسوب می‌شود؛ ضمن اینکه پشت‌بام زیبای آن از زیباترین بام‌های گنبدی شکل ایران به شمار می‌رود و به همین دلیل مکان ایدئالی برای عکاسی شده است. این اثر که در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، شامل دو حمام کوچک و بزرگ می‌شود که هر یک از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند.

_{عکاس: نادر نینوائی}

 

آیا قبلا از باغ فین دیدن کرده‌اید؟ تجربه‌های خود را با کجارو و کاربران ما در میان بگذارید.

_{عکس‌های گالری از ویکی‌مدیا (عکاسان: حسین کلاهی، Mooeeiiin، امیر پاشایی، reibai، Diego Delso)}